Rozdzia³ I

Informacje ogólne

(Ostatnia aktualizacja: 2003.08.04)    

Katedra Radioastronomii – po³o¿enie, adresy, telefony

Wspó³rzêdne geograficzne i geodezyjne

Sk³adowa równikowa na λ = 0°	x	3638558.51 m
Sk³adowa równikowa na λ = 90°E	y	1221969.72 m
Sk³adowa biegunowa	z	5077036.76 m
Sk³adowa równikowa: √{x2+y2}	r	3838270.19 m
Promieñ wodz¹cy: √{x2+y2+z2}	R	6364638.27 m
Wysokoœæ nad elipsoid¹	h	133.61 m
D³ugoœæ geograficzna: arctan2(y,x)	λ	18.56406° =	18°33'50.6"
Szerokoœæ geodezyjna	φ	53.09546° =	53°05'43.7"
Szerokoœæ geocentryczna: arctan(z/r)	φ'	52.91050° =	52°54'37.8"

Adresy i telefony

 Adres e-mail: Login_name@astro.uni.torun.pl
 Internetowa witryna Katedry

Ze wzglêdów formalno-prawnych z wersji elektronicznej usuniêto tabelê z numerami telefonów prywatnych

Radioastronomia na Uniwersytecie M. Kopernika

Niektóre daty z historii toruñskiej radioastronomii

Pierwszym instrumentem radioastronomicznym zbudowanym w Toruniu (w 1957 r.) by³a antena cylindryczno-paraboliczna. Za jej pomoc¹ uda³o siê zarejestrowaæ m.in. promieniowanie aktywnego S³oñca w dniu 6 lutego 1958 r. W miesi¹c póŸniej teleskop ten za³ama³ siê pod ciê¿arem oblodzenia. W tym samym roku zbudowano inn¹ antenê – sterowan¹ paraboloidê obrotow¹ o œrednicy 12 m i o monta¿u horyzontalnym. U¿ywano jej do obserwacji S³oñca na czêstoœci 127 MHz od wrzeœnia 1958 r. Zapocz¹tkowane wówczas obserwacje S³oñca na tej fali (2,36 m) kontynuowano póŸniej przez wiele lat w formie codziennej s³u¿by, chocia¿ z innymi antenami (np. Gawroñska i in. 1994). Ju¿ od paŸdziernika 1960 r. przez kilkanaœcie lat u¿ywano w tym celu interferometru z³o¿onego z pary anten cylindrycznych w odleg³oœci 10 λ (23,6 m), które w 1972 r. zosta³y wymienione na prostsze anteny o p³askich reflektorach. 15 lutego 1961 r. rozszerzono s³u¿bê S³oñca o obserwacje na czêstoœci 327 MHz podobnym interferometrem o bazie 10 λ.

Inny wieloletni owocny program radioastronomów w Toruniu dotyczy³ zakryæ (okultacji) radioŸróde³ przez koronê s³oneczn¹. Do tego programu zbudowano interferometr trójantenowy, o d³u¿szej bazie równej 1400 m, pracuj¹cy na czêstotliwoœci 32,5 MHz od maja 1961 r.

W póŸniejszym okresie zbudowano tutaj jeszcze interferometr szerokopasmowy (100 – 150 MHz) do obserwacji centrów aktywnych na S³oñcu, spektrograf s³oneczny na zakres 25 – 200 MHz z anten¹ logarytmiczno-periodyczn¹ i system do oko³obiegunowej syntezy apertury na czêstoœci 43 MHz.

We wszystkich tych pionierskich latach istnia³o œcis³e wspó³dzia³anie pracowników Uniwersytetu i Pracowni Astrofizyki Polskiej Akademii Nauk. Jeszcze dziêki tej wspó³pracy powsta³a aparatura badawcza (spektrograf na pasmo 0,6 – 6 MHz) do sputnika KOPERNIK 500 wystrzelonego 19 kwietnia 1973 r., propozycja i koordynacja budowy 15-metrowego radioteleskopu oddanego do eksploatacji w 1977 r., oraz niewielki sterowany radioteleskop paraboliczny do s³u¿by S³oñca na czêstoœci 2,8 GHz.

Z wymienionych starszych instrumentów do dziœ przetrwa³ jedynie interferometr do s³u¿by S³oñca na czêstoœci 127 MHz zlokalizowany – jak przed laty – na terenie pobliskiego Obserwatorium Astronomicznego. Tam te¿ mo¿na jeszcze ogl¹daæ od wielu ju¿ lat nieu¿ywane: teleskop 12-metrowy i interferometr s³oneczny na czêstoœæ 327 MHz.

Radioteleskop 15-metrowy by³ wykorzystywany g³ównie do celów VLBI, ale prowadzono nim równie¿ okazjonalnie inne obserwacje. Przez pewien czas prowadzono np. monitorowanie kilku najsilniejszych pulsarów. Czasoch³onnoœæ tego przedsiêwziêcia spowodowa³a jednak jego zaniechanie.

Uruchomienie radioteleskopu o œrednicy 15 m umo¿liwi³o w³¹czenie siê Katedry Radioastronomii UMK do obserwacji VLBI. Najwa¿niejszymi barierami do pokonania by³o zbudowanie terminala Mark II oraz zakup atomowego wzorca czêstoœci. Terminal zosta³ zbudowany ca³kowicie si³ami pracowników Katedry w oparciu o szczegó³ow¹ dokumentacjê udostêpnion¹ przez Anglików za zgod¹ National Radio Astronomy Observatory (Green Bank, USA). Po wstêpnych testach w 1981 r. uzyskano pierwsze listki interferencyjne z obserwacji w dniu 31 maja na fali 6 cm na bazie do Effelsbergu (RFN) (uczestniczy³a wtedy te¿ stacja w Westerborku, Holandia).

Nied³ugo potem stacja toruñska bra³a ju¿ regularnie udzia³ w praktycznie wszystkich europejskich obserwacjach VLBI, a tak¿e – okazjonalnie – w eksperymentach miêdzykontynentalnych. Udzia³ ten to typowo cztery 7 – 14-dobowe sesje w ci¹gu roku.

10 sierpnia 1982 r. w Westerborku, Jodrell Bank (W. Brytania) i w Toruniu wykonano obserwacje Ÿród³a 3C286 na dot¹d nie u¿ywanej (z powodu braku wyposa¿enia na tej czêstoœci odpowiedniej liczby stacji) w Europie fali 49 cm. Z obserwacji tych, po korelacji w Bonn na wówczas jeszcze tam czynnym korelatorze Mark II, powsta³a pierwsza mapa opracowana w Toruniu. Spoœród wielu innych obserwacji, w których uczestniczy³a toruñska stacja VLBI warto wymieniæ tzw. ,,world radio array" – globalny eksperyment na fali 18 cm wykonany w kwietniu 1984 r., w którym uczestniczy³a najwiêksza wówczas liczba stacji: 18 (153 bazy!). Baza z Kaliforni do Torunia by³a jedn¹ z najd³u¿szych w tej sieci.

Na wyposa¿enie teleskopu 15-metrowego zwi¹zane z obserwacjami VLBI sk³ada³y siê: rubidowy wzorzec czêstoœci, syntezery czêstoœci (do wytwarzania sygna³ów lokalnego oscylatora), zegar cyfrowy i system do synchronizacji czasu metod¹ telewizyjn¹, terminal Mark II (konwerter video, formater i magnetowid kasetowy) oraz zestaw odbiorników na standartowe pasma VLBI: 408, 610, 1420, 1660 i 5000 MHz. Znaczna czêœæ tego wyposa¿enia zosta³a zbudowana ca³kowicie w Katedrze.